Piše: Aleksandar Novović

Dugogodišnja društvena i politička dijagnoza, iako sa trendom pada demokratije, nije bila smetnja našim zapadnim partnerima da, godinama unazad, prihvataju domaće vlastodršce – koji su sjajno manipulisali evropskom retorikom i antievropskom praksom – kao strateške partnere. Jednostavno rečeno: Da li se sjećamo stabilokratije?

Godine 2017. cijenjeni i veoma kredibilni Economist sproveo je i objavio rezultate istraživanja, po kojima su Crna Gora i status demokratije u zemlji okarakterisani kao ,,hibridni režim“.

Ovo je nešto što velikom dijelu građana niti je bilo novo, niti je trebalo da se dodatno objašnjava, a godinama unazad bolovali smo simptome nedostatka demokratije, a viška autokratije, oligarhije i – što je najbolnije – organizovanog kriminala.   

Iste godine, Centar za građansko obrazovanje je skrenuo pažnju na pomenuto istraživanje i upozorio da je ,,stanje demokratičnosti u Crnoj Gori najniže od referenduma 2006. godine“.

Međutim, pomenuta društvena i politička dijagnoza, nije bila smetnja našim zapadnim partnerima da godinama unazad prihvataju naše vlastodršce – koji su sjajno manipulisali evropskom retorikom i antievropskom praksom – kao strateške partnere. Da bismo malo odgovornosti stavili i na zemlje Kvinte, jasno je da ovi naši nisu bili tek partneri – jer niko ne želi kompromitovane partnere – nego sateliti, što je aboliralo njihove kriminalne sklonosti.

Takođe, na koncu decenije crnogorske nezavisnosti, koju su obilježili polarizacija društva, represija nad medijima, procvat kriminala, kriminalizovanje države i ustoličenje korupcije na visokom nivou, zapadni partneri se nisu plašili da li smo dovoljno zdravo tkivo da budemo dio velikog vojnog saveza – NATO pakta. Dakle, deficit demokratije i kriminogenost režima nisu bili prepreka da se Crna Gora integriše u širi globalni mozaik, po mjeri zapadnih nam partnera koji je, sa SAD na čelu, građen od pada Berlinskog zida.

Da bi se izbjegle digresivne polemike –  da li je pomenuti ulazak u NATO pakt bio put ka oslobađanju od autokratske vladavine Mila Đukanovića, jer, paradoksalno, možda i jeste – treba se zadržati na jednoj mikro istoriji na Balkanu, u kojoj zapadni partneri nisu uvijek pokazivali nezadovoljstvo prema kriminalnim elementima tadašnjeg režima, koji dugo vremena neometano djeluju i formatiraju društvo u Crnoj Gori.

Svi se sjećamo da – kada bi god Zapadu stizao neki od brojnih apela za pomoć u borbi protiv režima; kada su bili protesti protiv korupcijskih afera, koverata itd – Zapad bi diplomatski sugerisao da riješimo problem ,,u okviru institucija sistema“, žmureći na činjenicu da su iste u lancima korupcije, nepotizma, a kako jasno danas vidimo i kriminalaca.

Situacija u kojoj se ignorišu mnogi atributi satelitske vlasti, koji se tiču represivnih mjera u politici, medijima i društvu, te kriminalnih skolonosti iza kulisa, polovinom prošle decenije je dobio naziv stabilokratija.

Ovaj termin, koji je eufemizam za autokratski režim servilan centrima moći, za koje sprovodi dio globalne agende, lijepo i razumljivo je objašnjen u izveštaju Sajvetodavne grupe za Balkan u Evropi (BiEPAG – The Balkans in Europe Policy Advisory Group) u čijem zaključku stoji da ,,autokrate na zapadnom Balkanu vladaju zarobljenim državama od strane vladajućih partija, kroz neformalne strukuture moći, patronažu i kontrolu medija…, kombinujući pristupanje EU sa jačom unutrašnjom kontrolom.“

Takođe se ocjenjuje da se ovo nije dogodilo preko noći, već da su ,,predugo EU i SAD ignorisali ili potcijenili rast ovog sistema“.

Slična ocjena tavori i u našem javnom mnjenju, makar dijelu koje kritički, a ne dogmatski percipira realnost i društvene i političke procese: zapadnim partnerima, pogotovo SAD-u je bio važniji status quo u regionu, nego li demokratija, vladavina prava, medijske slobode itd. Istu matricu SAD potvrđuje i na ostalim djelovima svijeta, bilo da je u pitanju simpatisanje Saudijske Arabije uprkos statusu ljudskih prava u toj zemlji sve dok su na američkoj strani istorije i šahovske table.

S druge strane, iako je sasvim legitimno, čak i oduševljava transparentnost predstavnika velikih sila da sugerišu političke konfiguracije u zemlji u skladu sa svojim interesima, ovdje je pitanje: šta se to danas ne sviđa zapadnim partnerima, a mogli su da zažmure deceniijama unazad?

To su, na primjer, konekcije sa Rusijom. Međutim, ne sa onim dijelom Rusije sa kojom se veze mogu isplatiti i Zapadu, makar ispod stola. Tako, Zapadu nije smetalo unošenje tajkunskih i, u tom trenutku, putinovskih para uoči i poslije referenduma u Crnoj Gori.

Takođe je vrlo bio ćutljiv taj isti Zapad kada su domaći ,,tradicionalni partneri“ doveli neokolonijalnu Kinu na prag Evropske unije. Sjetimo se da je na kraju dio dugovanja prema kineskoj EXIM banci za izgradnju prve dionice autoputa, Crna Gora isplatila zahvaljujući aranžmanu sa dvije američke i jednom francuskom bankom. Tek posle ovog reprograma kredita, iz SAD se oglasio državni sekretar za evropske i evroazijske poslove, Metju Palmer, koji je tadašnjeg ministra finansija Milojka Spajića pozvao na oprez u poslovnim odnosima sa Kinom.

Na koncu, vrlo je jasno i očekivano da jedna interesna strana sugeriše da, u partnerskoj vlasti ne želi da ima osobe koje imaju kontakt sa drugom stranom, ali je pitanje u nijansama, jer nije li Crna Gora već imala sporne ličnosti u bezbjednosnom sektoru? Milan Knežević je bio na čelu odbora za bezbjednost i mogao je imati pristup osjetljivim informacijama. Suprotno Kneževiću, znamo da su bezbjednosnim strukturama i potencijalno državnim i obavještajnim tajnama imali pristup korumpirani policajci bliski kriminalnim strukturama, što će reći: i kriminalci su imali uvid škakljive stvari deceniju i po unazad, ali to nije alarmiralo zapadne reakcije.

Ovo pitanje i odgovarajuće objašnjenje za sada nisu dovoljno tretirani u javnosti, a istim se nije pozabavio ni samoprozvani borac protiv kriminala, ministar Filip Adžić.

On je u emisiji ,,Načisto“ još jednom pokušao da objasni javnosti zabrinutost SAD administracije, postavljajući svoju malu partiju kao bitnog zaštitnika zapadno-partnerskih interesa. Međutim, Adžić ne računa da javnost i dalje pamti da njegovoj partiji nije smetalo da rekonstruiše 43. Vladu sa DF-om. Tada je premijer Abazović kazao da potpuno relaksirano čeka na 19. avgust (dan glasanja nepovjerenja Vladi), i ako Vlada ne padne, kreće rekonstrukcija za koju su svi osim DPS i SDP pozvani: ,, Svi ostali su pozvani, i manjine, i Demokrate i DF“ – rekao je Abazović.

Tada ,,gamechanger – i“ iz URAe nisu brinuli da proruski političari mogu imati pristup bezbjednosnim podacima. Ne dok su u oni na čelu Vlade.

Izgleda da ova ,,doslednost“ postaje pravilo, pa se postavlja pitanje zašto ni zapadnim partnerima nisu smetale ,,ruske veze“ iz redova DPS-a i njihove bonus veze sa kriminalnim miljeom?